تومورهای نخاعی: تشخیص، درمان و جراحی
تومور نخاعی یکی از جدی‌ترین علل آسیب‌های نخاع و ستون فقرات است و می‌تواند خوش‌خیم یا بدخیم باشد. این توده‌ها ممکن است عملکرد عصبی و زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر قرار دهند. در این مقاله با تومور نخاعی، علل، علائم، انواع و روش‌های تشخیص و درمان آن آشنا می‌شویم.
تومور نخاعی چیست؟
تومور نخاعی ناشی از رشد غیرطبیعی سلول‌ها در نخاع یا اطراف آن است که می‌تواند منجر به فشار و آسیب به نخاع شود. این تومورها ممکن است از سلول‌های عصبی، سلول‌های پشتیبان یا سایر بافت‌های اطراف منشأ بگیرند و به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: تومورهای اولیه و ثانویه. تومورهای اولیه از سلول‌های موجود در نخاع آغاز می‌شوند و معمولاً کمتر شایع هستند. این تومورها ممکن است خوش‌خیم یا بدخیم باشند. تومورهای خوش‌خیم معمولاً به‌آرامی رشد می‌کنند و معمولاً به سایر قسمت‌های بدن گسترش نمی‌یابند، اما می‌توانند با فشار بر نخاع و اعصاب مجاور مشکلات جدی ایجاد کنند. تومورهای بدخیم تهاجمی‌تر هستند و می‌توانند به سرعت گسترش یابند و متاستاز دهند.
علت ایجاد تومور نخاعی چیست؟
علت دقیق تومور نخاعی هنوز مشخص نیست، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در شکل‌گیری آن نقش دارند. جهش‌های ژنتیکی، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی، تابش اشعه و برخی ویروس‌ها می‌توانند خطر را افزایش دهند. بیماری‌های ارثی مانند نوروفیبروماتوز نوع 1 و 2 و فون هیپل-لینداو نیز با افزایش احتمال تومور نخاعی مرتبط هستند. عوامل اصلی عبارتند از:
تغییرات ژنتیک
تجمع سلول‌های غیرطبیعی
عوامل محیطی
توارث ژنتیک
تروما
تومورهای اولیه یا ثانویه
افرادی که سابقه سرطان دارند، در معرض تشعشعات یا مواد شیمیایی هستند یا سابقه خانوادگی نوروفیبروماتوز دارند، بیشتر در معرض خطر هستند.
تومور نخاعی در ام آر آی
تصویربرداری ام آر آی روش اصلی و دقیق برای تشخیص تومور نخاعی است و محل، اندازه و نوع تومور را مشخص می‌کند.
انواع تومور های نخاعی بر اساس محل قرارگیری در ستون فقرات
گردنی: درد گردن، ضعف و بی‌حسی در بازوها و دست‌ها، مشکلات تنفسی
توراسیک: درد پشت، ضعف و بی‌حسی پاها، مشکلات تعادلی
کمری: درد پایین کمر، ضعف و بی‌حسی پاها، مشکلات کنترل مثانه و روده
خاجی: درد لگن، ضعف پاها، مشکلات کنترل مثانه و روده
انواع تومور نخاعی
1. تومورهای داخل نخاعی:
گلیوما: منشأ سلول‌های پشتیبان عصبی، شامل آستروسیتوما و اپاندیموما
همانژوبلاستوما: خوش‌خیم و ناشی از عروق خونی
2. تومورهای داخل دورا اما خارج از نخاع:
مننژیوم: خوش‌خیم، از غشای دورا
نوروفیبروم‌ها و شوانوما: خوش‌خیم، منشأ سلول شوان
3. تومورهای خارج از دورا:
متاستازی: بدخیم و ناشی از گسترش سرطان از سایر ارگان‌ها
تومورهای استخوانی: استئوسارکوما و کوردوما
میلوم مولتیپل: سرطان خون که استخوان‌ها را درگیر می‌کند
علائم تومورهای نخاعی چیست؟
علائم تومورهای نخاعی بسته به محل و نوع تومور می‌تواند متغیر باشد، اما به طور کلی شامل درد موضعی در ناحیه ستون فقرات، ضعف عضلانی، بی‌حسی و گزگز در اندام‌ها، و مشکلات تعادلی است. درد ناشی از تومور نخاعی معمولاً اولین علامت است و ممکن است به صورت تدریجی یا ناگهانی ظاهر شود. ضعف عضلانی می‌تواند در بازوها یا پاها ایجاد شود و در موارد شدیدتر منجر به فلج شود. بی‌حسی و گزگز در ناحیه‌هایی که توسط اعصاب آسیب‌دیده تغذیه می‌شوند، ممکن است به تدریج بدتر شود و توانایی فرد در انجام فعالیت‌های روزانه را تحت تأثیر قرار دهد. علاوه بر این، تومورهای نخاعی می‌توانند باعث مشکلات جدی‌تر مانند اختلال در عملکرد مثانه و روده شوند که منجر به بی‌اختیاری ادرار و مدفوع می‌گردد. این علائم نیاز به تشخیص و درمان فوری دارند تا از پیشرفت بیماری و آسیب بیشتر به نخاع جلوگیری شود.
بنابراین به صورت خلاصه میتوان گفت :
درد موضعی ستون فقرات، ضعف عضلانی، بی‌حسی و گزگز اندام‌ها، مشکلات تعادلی، اختلال در عملکرد مثانه و روده.
روش‌های تشخیص تومور نخاعی
تشخیص تومور نخاعی با ترکیبی از روش‌های تصویربرداری پیشرفته و بررسی‌های بالینی انجام می‌شود. این روش‌ها شامل موارد زیر هستند:
MRI و CT اسکن
تصویربرداری MRI دقیق‌ترین روش برای مشاهده نخاع و بافت‌های اطراف است و به شناسایی محل، اندازه و نوع تومور کمک می‌کند. در برخی موارد، CT اسکن نیز برای تکمیل اطلاعات تصویربرداری مورد استفاده قرار می‌گیرد.
میلوگرافی
این روش شامل تزریق ماده حاجب به مایع مغزی نخاعی و انجام CT اسکن می‌شود و به تشخیص دقیق‌تر تومورهای نخاعی کمک می‌کند، به‌ویژه در موارد پیچیده.
بیوپسی
نمونه‌برداری از تومور، معمولاً تحت هدایت تصویربرداری، برای تعیین نوع دقیق سلول‌های توموری و برنامه‌ریزی درمانی ضروری است.
معاینات بالینی و عصبی
پزشک با ارزیابی علائم عصبی، قدرت عضلانی، حس و عملکرد عصبی، می‌تواند به تشخیص بهتر و دقیق‌تر تومورهای نخاعی دست یابد.
درمان تومور نخاعی به چه روش‌هایی انجام می‌شود؟
درمان تومور نخاعی بستگی به نوع، اندازه، محل و وضعیت عمومی بیمار دارد. روش‌های درمانی شامل موارد زیر هستند:
جراحی تومور نخاعی
این روش برای برداشتن تومور از نخاع و کاهش فشار بر روی آن استفاده می‌شود و می‌تواند عملکرد عصبی بیمار را بهبود دهد.
پرتو درمانی
استفاده از پرتوهای با انرژی بالا برای کاهش اندازه تومور و کنترل رشد سلول‌های سرطانی، معمولاً پس از جراحی یا به صورت درمان مستقل انجام می‌شود.
شیمی درمانی
استفاده از داروهای شیمیایی برای کنترل رشد و انتشار تومور، به عنوان درمان اصلی یا تسکینی، بسته به نوع تومور و وضعیت بیمار.
درمان‌های هدفمند مولکولی و ایمنوتراپی
این درمان‌ها با هدف حمله به سلول‌های توموری خاص و تقویت سیستم ایمنی بدن، به کاهش عوارض و افزایش اثربخشی درمان کمک می‌کنند.
جراحی تومور نخاعی
هدف: حذف تومور، کاهش فشار بر نخاع و احیای عملکرد عصبی.
فرآیند:
بررسی‌های پیش از جراحی برای انتخاب بهترین روش
بیهوشی عمومی
مانیتورینگ عصبی در طول عمل برای جلوگیری از آسیب به اعصاب
حذف کامل یا جزئی تومور
مراقبت پس از عمل و فیزیوتراپی برای بهبود عملکرد عضلانی و عصبی
تومورهای نخاعی در کودکان
تومورهای نخاعی در کودکان چالش‌های خاصی دارند و انواع شایع شامل آستروسیتوماها، مدولوبلاستوماها و اپاندیموماها هستند. تشخیص سریع و دقیق بسیار مهم است، زیرا علائم اولیه ممکن است با بیماری‌های دیگر اشتباه گرفته شوند.
درمان معمول شامل جراحی، پرتو درمانی و شیمی درمانی است و حمایت خانواده و تیم پزشکی برای بهبودی بسیار حیاتی است.
تفاوت بین تومور نخاعی خوش‌خیم و بدخیم
خوش‌خیم:
رشد آهسته و محدود
فشار بر نخاع ایجاد می‌کند اما معمولاً تخریب بافت نخاعی ندارد
علائم به تدریج ظاهر می‌شوند و معمولاً قابل مدیریت هستند
بدخیم:
رشد سریع و تهاجمی
تخریب بافت نخاعی و انتشار به سایر نقاط بدن
علائم شدید، از جمله درد و ضعف شدید، و نیاز به درمان فوری
آیا تومور نخاعی خطرناک است و باعث مرگ می‌شود؟
نه همه تومورها کشنده هستند، اما تومورهای بدخیم می‌توانند بسیار خطرناک باشند. تشخیص و درمان به موقع توسط تیم متخصص می‌تواند ریسک عوارض جدی و مرگ را به طور قابل توجهی کاهش دهد. تومورهای خوش‌خیم معمولاً قابل کنترل هستند و بیماران می‌توانند با درمان مناسب زندگی طبیعی داشته باشند.