تنگی کانال نخاعی گردن و کمر و سرخوردگی مهره‌ها: علائم، تشخیص و درمان
تنگی کانال نخاعی و مشکلات مربوط به مهره‌ها از شایع‌ترین اختلالات ستون فقرات هستند که می‌توانند کیفیت زندگی فرد را به طور قابل توجهی تحت تأثیر قرار دهند. این مشکلات شامل تنگی کانال نخاعی گردن و کمر و همچنین سرخوردگی مهره کمری می‌شوند. شدت علائم به محل اختلال، میزان فشار روی نخاع و ریشه‌های عصبی و سن بیمار بستگی دارد و می‌تواند از درد خفیف تا اختلال شدید در حرکت و عملکرد روزانه متغیر باشد.
تنگی کانال نخاعی چیست؟
تنگی کانال نخاعی وضعیتی است که در آن فضای درون کانال نخاعی، محلی که نخاع و ریشه‌های عصبی از آن عبور می‌کنند، به دلایلی مانند فرسایش دیسک‌ها، رشد زوائد استخوانی (استئوفیت‌ها)، آسیب‌های ناشی از تروما یا تغییرات ساختاری، کاهش می‌یابد. این کاهش فضا باعث فشرده شدن نخاع و اعصاب می‌شود و می‌تواند علائمی نظیر درد، بی‌حسی، ضعف عضلانی و اختلال در راه رفتن ایجاد کند.
تنگی کانال نخاعی گردن (Cervical spinal stenosis): ممکن است باعث درد گردن، درد شانه و بازو، بی‌حسی و ضعف اندام فوقانی شود. در موارد پیشرفته، کاهش قدرت دست‌ها و اختلال در حرکات ظریف مانند نوشتن یا گرفتن اجسام نیز مشاهده می‌شود.
تنگی کانال نخاعی کمر (Lumbar spinal stenosis): شایع‌ترین نوع، با علائمی مانند درد کمر، گزگز و ضعف در پاها، لنگش عصبی (Neurogenic claudication) و اختلال در راه رفتن مشخص می‌شود. بیماران معمولاً پس از پیمودن مسافت کوتاه نیاز به توقف و استراحت دارند و خم شدن به جلو می‌تواند فشار روی کانال نخاعی را کاهش دهد.
سرخوردگی مهره کمری چیست؟
سرخوردگی مهره کمری (Spondylolisthesis) وضعیتی است که در آن یک مهره نسبت به مهره زیرین خود به جلو یا عقب سر می‌خورد. این مشکل اغلب در ناحیه کمری رخ می‌دهد و باعث فشار روی ریشه‌های عصبی، درد کمر، درد انتشاری به پاها و در موارد شدید محدودیت حرکتی و ناپایداری ستون فقرات می‌شود.
علل سرخوردگی مهره:
تغییرات ناشی از سن و فرسایش مفاصل ستون فقرات
نقص مادرزادی در شکل یا ساختار مهره‌ها
آسیب یا شکستگی مهره‌ها
فعالیت‌های سنگین و فشار مزمن بر ستون فقرات
علل شایع بیرون زدگی دیسک عبارتند از:
فرسایش طبیعی ناشی از افزایش سن
آسیب‌های ناگهانی و شدید
حرکات تکراری نادرست
تشخیص دقیق و درمان به موقع، نقش مهمی در پیشگیری از آسیب بیشتر و بهبود کیفیت زندگی دارد.
علائم مشترک و شایع علائم تنگی کانال نخاعی گردن و کمر:
درد مزمن یا تیرکشنده در گردن، کمر و پاها
بی‌حسی، سوزش یا گزگز در اندام‌ها
ضعف عضلانی و کاهش توان حرکت
کاهش تعادل و هماهنگی حرکات بدن
کاهش تحمل فعالیت‌های روزانه و راه رفتن طولانی
علائم خاص سرخوردگی مهره:
- درد کمر که با فعالیت بدتر می‌شود
- درد انتشاری به پاها (در موارد سرخوردگی مهره کمری)
- احساس ناپایداری و محدودیت حرکتی
علائم پیشرفته تنگی کانال نخاعی کمر:
- درد سیاتیک: درد از کمر یا باسن به پشت ران، زانو، ساق و مچ پا تیر می‌کشد
- لنگش عصبی: نیاز به توقف و استراحت پس از پیمودن مسافت کوتاه
- ضعف عضلانی شدید یا بی‌اختیاری ادرار و مدفوع در موارد اورژانسی
تشخیص تنگی کانال نخاعی و سرخوردگی مهره‌ها
تشخیص دقیق با ترکیبی از معاینه بالینی و روش‌های تصویربرداری پیشرفته انجام می‌شود:
ام آر آی (MRI): بررسی دقیق کانال نخاعی، ریشه‌های عصبی و دیسک‌ها
سی‌تی اسکن (CT): ارزیابی ساختار استخوانی مهره‌ها
رادیوگرافی ساده: بررسی انحراف یا سرخوردگی مهره‌ها
نوار عصب و عضله (EMG): ارزیابی عملکرد عصب‌ها و شدت فشردگی
این روش‌ها به پزشک اجازه می‌دهند محل و میزان فشار روی نخاع و اعصاب را شناسایی و بهترین روش درمانی را انتخاب کند.
درمان تنگی کانال نخاعی و سرخوردگی مهره‌ها
روش‌های غیرجراحی:
فیزیوتراپی: تقویت عضلات کمر و گردن، بهبود انعطاف‌پذیری و وضعیت بدن
دارو درمانی: مسکن‌ها و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs)
تزریق اپیدورال استروئید: کاهش التهاب و تورم در ناحیه آسیب‌دیده
آب درمانی و ورزش سبک: کاهش فشار روی کانال نخاعی و بهبود درد و عملکرد
تغییر سبک زندگی: کاهش وزن، پیاده‌روی منظم و اصلاح وضعیت بدن
درمان خانگی و مراقبت‌های مکمل:
تمرینات کششی و تقویتی ملایم برای انعطاف‌پذیری و تقویت عضلات پشتی و شکمی
استفاده از کمپرس گرم یا سرد برای کاهش التهاب و درد
رعایت وضعیت مناسب بدن هنگام نشستن، ایستادن و خوابیدن
مصرف مواد غذایی ضد التهاب مانند میوه‌ها، سبزیجات و ماهی‌های چرب
روش‌های جراحی:
لامینکتومی: برداشتن فشار از روی نخاع و ریشه‌های عصبی
فیوژن مهره‌ای: تثبیت ستون فقرات در موارد ناپایداری یا سرخوردگی مهره
ملاحظات پلاتین‌گذاری: استفاده بیش از حد می‌تواند منجر به محدودیت حرکت و عوارض بلندمدت شود؛ فقط در موارد ضروری اعمال می‌شود
اهمیت تشخیص و درمان به موقع
تنگی کانال نخاعی و سرخوردگی مهره‌ها می‌توانند در صورت تشخیص دیرهنگام باعث آسیب دائمی به نخاع و ریشه‌های عصبی، اختلال در حرکت، بی‌اختیاری ادرار و مدفوع و کاهش کیفیت زندگی شوند. تشخیص به موقع، مراقبت‌های غیرجراحی و جراحی دقیق می‌توانند از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و توانایی حرکت و زندگی روزمره بیمار را حفظ کنند.
تاثیر پیاده‌روی و آب درمانی
پیاده‌روی: فعالیت فیزیکی ملایم تا متوسط که باعث تقویت عضلات پشت و شکم و کاهش فشار روی کانال نخاعی می‌شود
آب درمانی: به ویژه در آب گرم، فشار روی نخاع و ریشه‌های عصبی را کاهش می‌دهد و باعث تسکین درد و بهبود عملکرد می‌شود
پیشگیری و بهبود کیفیت زندگی
حفظ وضعیت مناسب بدن هنگام نشستن، ایستادن و خوابیدن
انجام ورزش‌های سبک و منظم، مانند پیاده‌روی و آب درمانی
مصرف مواد غذایی ضد التهاب و سبک زندگی سالم
مراجعه به موقع به پزشک در صورت بروز درد شدید، ضعف عضلانی یا اختلال ادرار و مدفوع